www.taynguyen24h.com.vn

Là người Việt Nam, hẳn trong tiềm thức ai vẫn nhớ, trong truyện “Sơn Tinh - Thủy Tinh” lễ vật thách cưới được Vua Hùng đưa ra là “Voi 9 ngà, Gà 9 cựa, Ngựa 9 hồng mao”. Tuy nhiên, theo dòng lịch sử “Voi 9 ngà”, “Ngựa 9 hồng mao” chỉ là những loài vật trong truyền thuyết, duy có “Gà 9 cựa” là có thật và tồn tại đến ngày nay. “Gà 9 cựa” có nguồn gốc ở bản Cỏi, xã Xuân Sơn, huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ - Quê hương đất tổ Hùng Vương.

Ngày xưa, “Gà 9 cựa” chuyên dùng để tiến Vua, Chúa, … Nay do biến đổi khí hậu và môi trường, giống “Gà 9 cựa” cũng phần nào mai một, những con gà có 8, 9 cựa quả là rất hiếm, những con có 6 - 7 cựa là nhiều. Do vậy, nhân dân nơi đây còn gọi giống “Gà 9 cựa” là “Gà nhiều cựa”.

“Gà 9 cựa”, từ khi nở từ trứng ra đã có thể nhận thấy rõ ở khuỷu chân mỗi bên chân có 3 cựa, về sau gà trưởng thành đặc biệt có một số con mọc thêm mỗi bên chân 1 cựa hoặc có chân mọc đến 2 cựa. “Gà 9 cựa” thân hình mảnh dẻ, bình thường hay chạy lên đồi nứa, nương rẫy đào giun, bắt dế, thỉnh thoảng mới nhận được nắm ngô, nắm gạo của chủ nuôi. Được 4 - 5 tháng tuổi, gà trống nặng chừng 8 - 9 lạng, bắt đầu trổ mã, tập gáy. Gà mái nặng chừng 7 - 8 lạng thì đã đòi nhảy ổ và có thể thịt được.

“Gà 9 cựa” mắt sáng quắc, không hoảng ngay cả khi bị giữ chặt. Mào đỏ tươi như máu, đuôi cong vút tựa cầu vồng và rất mảnh. Riêng cặp chân thì to, chắc và mọc đều 3 cựa mỗi bên. Mỗi cựa dài, ngắn khác nhau, mọc nối theo hàng. Đặc biệt, cựa trên cùng hoàn toàn chỉ là sừng, cong vút như lưỡi câu liêm hay nanh lợn rừng. “Gà 9 cựa” rất khỏe, đặc biệt là đôi chân của chúng rất linh hoạt, muốn bắt một con “Gà 9 cựa” cũng không phải chuyện dễ, nếu như không nhốt trong chuồng mà muốn bắt chỉ có cách quăng lưới hoặc dùng nỏ ngắm bắn.

Hiện nay, do kinh tế thị trường phát triển, nhiều nơi cũng đã sưu tầm nuôi giống “Gà 9 cựa” này, nhưng so về giá trị thương phẩm thì chỉ có “Gà 9 cựa” ở bản Cỏi mới là hảo hạng, thịt gà dai, vừa ngọt vừa thơm. Đặc biệt về ý nghĩa tâm linh, có lẽ chỉ giống “Gà 9 cựa” ở bản Cỏi thì Tổ tiên mới cảm nhận được sự linh thiêng, cũng như hương vị ngọt ngào của nó. Vì vậy, trong các dịp lễ tết, ngày mừng thọ, báo hiếu ông bà cha mẹ, làm quà biếu, … “Gà 9 cựa” ở bản Cỏi luôn là vật phẩm đầy trang trọng.
Để đáp ứng với nhu cầu đó, hiện nay chúng tôi đại lý chuyên cung cấp giống “Gà 9 cựa” ở bản Cỏi cho bà con nông dân ở khu vực Tây nguyên và các tỉnh phía Nam.

 2. LOẠI GÀ 7 CỰA

 4. LOẠI GÀ 9 CỰA

 Nuôi gà 9 cựa: Đơn giản như... nuôi gà ri

Gà nhiều cựa nuôi chăn thả như gà ta. Chúng rất chịu khó đi kiếm ăn suốt từ sáng sớm tới tối mịt. Điều kiện nuôi nó đơn giản hệt như nuôi gà ri.

Sắp vào tết, dân đô thị dò hỏi khắp nơi để tìm mua gà 9 cựa. Biết tin ở đâu có gà 9 cựa là họ lao tới ngay. Dân mình vẫn tin vào lời thách đố của Vua Hùng thuở xưa với Sơn Tinh và Thủy Tinh: Ai đem được lễ vật là “voi 9 ngà, gà 9 cựa và ngựa 9 hồng mao” đến trước thì vua sẽ gả công chúa. Thiên hạ tìm đâu ra những lễ vật oái oăm ấy...
Thế nhưng, không biết từ thuở nào, ngay tại vùng đất tổ Phú Thọ đã xuất hiện những chú gà 9 cựa. Nó có rải rác ở những thôn bản xa xôi vùng đồi núi. Tới nay, ở khu vực Vườn quốc gia Xuân Sơn (huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ), trong gia đình một số bà con người Dao, chúng ta vẫn thấy họ có gà nhiều cựa. Những chú gà này có thể có tới 4-5 hoặc 6-7 cựa. Cũng có con có tới 8-9 cựa. Tuy nhiên, các thế hệ tiếp theo nó lại có số cựa không đồng đều.
Không riêng gì ở Phú Thọ mà hiện nay, nhiều nơi cũng cho biết là đã có được giống gà 9 cựa. Họ cũng chỉ còn với số lượng rất ít. Có lẽ, càng ít, càng quý chăng? Vì vậy, con gà 9 cựa có khi bị nâng giá lên tới cả chục triệu đồng!
Nắm bắt được nguyện vọng này của nhân dân, Công ty TNHH một thành viên Gà giống DABACO thuộc Tập đoàn DABACO Việt Nam đóng ở thành phố Bắc Ninh đã đi sâu vào nghiên cứu, chọn tạo và nhân nhanh được giống gà nhiều cựa, trong đó có những con có tới 9 cựa. Họ đưa tôi đến thăm.
Gà nhiều cựa nuôi chăn thả như gà ta. Chúng rất chịu khó đi kiếm ăn suốt từ sáng sớm tới tối mịt. Điều kiện nuôi nó đơn giản hệt như nuôi gà ri. Nếu nuôi bình thường, sau 5-6 tháng, con trống có thể nặng 7-8 lạng và con mái được 6-7 lạng. Lúc này gà trống đổi màu cho sặc sỡ hơn và bắt đầu biết gáy. Còn con mái cũng tơ vương chuyện nhảy ổ và thích cặp kè với gà trống hơn.
Anh em cho biết, với gà nhiều cựa, khả năng bay của chúng khỏe hơn gà thường. Tính hoang dã có lẽ vẫn còn nên nó lủi rất nhanh khi gặp kẻ thù. Gà nhiều cựa hung dữ hơn các loại gà khác. Khi gặp những chú gà “ngoài tộc họ”, nó sẵn sàng lao vào ác chiến. Càng nhiều cựa, đá càng khỏe, trận mạc tơi bời! Phần thắng bao giờ cũng thuộc về gà nhiều cựa.
Có lẽ tự hào với nòi giống nên gà nhiều cựa ít giao du với các loài gà khác. Nó chỉ đạp những con mái trong dòng tộc. Khả năng cận huyết có thể làm cho số lượng của chúng giảm dần. Vì vậy, anh em trong công ty đã phân lập theo các dòng để tránh hiện tượng cận huyết. Họ đã tạo ra những đàn gà nhiều cựa khỏe mạnh, lớn nhanh, mẫu mã hấp dẫn. Để nhớ lại thuở xưa, công ty đã đặt tên cho giống gà này là “Sơn Tinh”. Tôi hy vọng, gà Sơn Tinh sẽ sớm có mặt trong đàn gà của bà con ta.
Chuyên gia Nguyễn Lân Hùng(Dân Việt)

 Huyền thoại "gà chín cựa" và chuyện đại gia xơi con gà 100 triệu

Vị đại gia này đã mổ chú gà 9 cựa vào dịp giao thừa năm ngoái. Anh đặt lên ban thờ tổ tiên mời các cụ thụ trước, rồi mới đánh chén. Xơi gà 9 cựa rồi, thì coi như đã thành… vua!
Trên đường du ngoạn lên Vườn Quốc gia Xuân Sơn (Tân Sơn, Phú Thọ) ăn lễ vật của Sơn Tinh, bao cảm xúc của chuyến vào rừng từ 10 năm trước ùa về, với những kỷ niệm về rừng rú khó có thể quên.
Mặc dù phát hiện ra giống gà nhiều cựa (thôi thì cứ gọi là gà 9 cựa) từ 10 năm trước, nhưng quả thực, Xuân Sơn có nhiều thứ thú vị quá, nên khi đó tôi chẳng có liên hệ gì với ông Vua Hùng thứ 18 cách đây hàng ngàn năm. Ngày tôi khám phá hang động, núi non, đêm theo trai bản đi ngủ thăm ở nhà các sơn nữ.
Rồi câu chuyện về món “gà quái thai” giữa đêm tối bịt bùng Xuân Sơn cũng rơi vào quên lãng. Cho đến một ngày, cách nay chừng 5 năm, anh bạn đồng nghiệp Đinh Vũ của tôi ở Báo Phú Thọ vào bản Cỏi, cũng được ông Lâm đãi món thịt gà, cũng được ông trân trọng gắp cho đôi chân có cả chùm cựa.
Thế là, thứ gà 9 cựa của Vua Hùng đã nổi tiếng ầm ĩ. Các nhà báo thi nhau kéo lên tìm hiểu. Gà 9 cựa sôi sục trên mặt báo. Đã có không biết bao nhiêu bao nhiêu nhà nghiên cứu lên Xuân Sơn, không biết bao nhiêu cuộc hội thảo để tìm hiểu, nghiên cứu về lịch sử giống gà, đánh giá thực trạng và tìm biện pháp bảo tồn. Cuối cùng thì mọi chuyện cũng rơi sạch vào quên lãng.
Thậm chí, nhiều đại gia ở Việt Trì đã thực hiện giấc mơ làm giàu bằng gà 9 cựa. Nhiều anh đã đầu tư trang trại hàng tỷ đồng rồi mua nửa số gà trong bản Cỏi đem về thả, rồi cứ ao ước rằng, trăm con gà kia sẽ đẻ ra ngàn con, ngàn con sẽ đẻ ra vạn con… Cứ theo cấp số nhân mà tính, giống gà 9 cựa ấy sẽ đem về cho chủ gia trang cả núi vàng.
Mơ ước của các ông chủ gia trang chẳng phải viển vông. Con gà 9 cựa kia cũng chỉ ăn ngô, ăn thóc như giống gà khác thôi mà, trong khi giá trị của nó thì rất lớn.
Nhưng rồi, tất cả các dự án nuôi gà 9 cựa đều thất bại, bởi vì giống gà ấy hễ ra khỏi rừng Xuân Sơn là héo hon dần và… chết. Điều này thật lạ lùng, nhưng nó cũng là lời lý giải vì sao không đâu khác, chỉ núi rừng Xuân Sơn, chỉ cái bản Cỏi heo hút giữa đại ngàn, giữa những dãy núi điệp trùng kia mới có loại gà kỳ dị.
Ngày giáp tết dương lịch, các cơ quan được nghỉ mấy ngày, nhưng đường vào Vườn Quốc gia Xuân Sơn tịnh không có bóng xe chạy qua lại. Trung tâm xã vắng hoe. Khung cảnh yên bình của Xuân Sơn đúng là thần tiên.
Đường vào bản Cỏi giờ ô tô đã chạy bon bon, xuyên qua những tán rừng với những thân cây mấy người ôm. Thung lũng Cỏi hiện ra như trong cổ tích. Bản người Dao thanh bình ẩn hiện bên con suối Cỏi nước chảy ào ào.
Ông Lý Phúc Lâm giờ không làm trưởng bản Cỏi nữa. Ông đã già, nên giao lại công việc ấy cho người khác. Ông chỉ chuyên tâm vào việc nuôi nấng, chăm sóc, nhân giống loài gà 9 cựa.
Ông Lâm hướng mặt về phía ngọn núi chìm trong mây mù sau nhà, tru “mỏ” cất tiếng “túc túc…túc túc…”. Một lát sau, vài tên gà te tua chạy về. Ông vãi ngô ra sân, chúng giáng cái mỏ côm cốp xuống nền gạch nhặt ngô. Tôi ngó mãi cũng không thấy chú gà 9 cựa nào, chỉ có 6 cựa. Giống gà này ở bản Cỏi, dù chân chúng có 6 cựa, 8 cựa thì cũng đều được gọi bằng cái tên chung là gà 9 cựa.
Sáng nào cũng vậy, ông Lâm đều mở chuồng cho bọn gà vào rừng tự kiếm ăn. Cứ đến nhập nhoạng tối là chúng tự mò về chuồng. Đêm rắn rết mò ra, hùm beo mò về, cáo chồn đi kiếm ăn, nên bọn gà chả dại gì ngủ trong rừng. Trời chưa tối, có gọi thế nào chúng cũng không về. May ra có vài tên ngại vào rừng kiếm ăn, vơ vẩn gần nhà thì mò về theo tiếng gọi mà thôi.
Nhà ông Lâm có tới 300 tên gà nhiều cựa. Giá cả giống gà này thì vô cùng. Gà 6 cựa giá 300 đến 500 ngàn đồng một kg, gà 8 cựa thì khá hiếm, nên giá phải từ 2-3 triệu đồng/kg. Như vậy, một chú gà 8 cựa, cũng có giá 5-10 triệu đồng tùy cân nặng nhẹ.
Gà có đầy đủ 9 cựa thì hiếm lắm, hiếm như loài báo gấm sắp tuyệt chủng trong rừng Xuân Sơn. Những chú gà mang đủ 9 cựa phải được ghi vào sách đỏ chứ nhỉ?
Từ xưa đến nay, số gà có đủ 9 cựa chỉ đếm được trên đầu ngón tay và nhà nào sở hữu gà 9 cựa, thì chả khác nào có được con gà bằng vàng ròng. Với con gà đủ 9 cựa, gia chủ có thể phát giá thoải mái, đại gia nào có thú sưu tầm của lạ, sẽ sẵn sàng mua với bất kể giá nào.
Theo ông Lâm, người dưới xuôi lên đây săn tìm gà 9 cựa ráo riết lắm. Họ đặt cả chục triệu cốt để tìm được một con gà đủ 9 cựa. Ông bảo, có lẽ, đến cả trăm triệu đồng cho một con gà người ta cũng sẵn sàng mua. Thực tế, đã có đại gia cây cảnh siêu giàu ở Việt Trì mà tôi thân quen đã chi 100 triệu đồng để có được một chú gà 9 cựa từ tay một con buôn.
Vị đại gia này đã mổ chú gà 9 cựa vào dịp giao thừa năm ngoái. Anh đặt lên ban thờ tổ tiên mời các cụ thụ trước, rồi mới đánh chén. Xơi gà 9 cựa rồi, thì coi như đã thành… vua! Hiện anh vẫn giữ đôi chân gà với một chân 5 cựa, một chân 4 cựa trên bàn thờ làm kỷ niệm và khách đến chơi không quên đem ra khoe. Đôi chân gà để cả năm nay vẫn sáng hồng như mới luộc, rất kỳ lạ.
Với đồng bào bản Cỏi, số tiền 100 triệu đồng cho một con gà quả là khủng khiếp, nhưng với các đại gia, dù tốn một trăm triệu hay một tỷ đồng, mà được chìm trong cảm giác làm vua, thì cũng không đáng gì. Phú quý sinh lễ nghĩa là vì thế.
Đang miên man với những câu chuyện giá trị trời ơi của gà chín cựa, tôi chợt nhìn lại cơ ngơi của vợ chồng “vua” gà 9 cựa Lý Phúc Lâm. Rõ ràng ông Lâm sở hữu không những nhiều giống gà này nhất bản Cỏi, mà có lẽ còn nhất Việt Nam. Thế nhưng, vợ chồng ông vẫn sống trong ngôi nhà tuềnh toàng, chẳng thấy có thứ gì giá trị. Chuyện thật khó hiểu!
Nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Hữu Nhàn (Chủ tịch hội Văn học nghệ thuật Phú Thọ):Thanh Sơn (Phú Thọ) từng là vùng đất bản bộ của các Vua Hùng. Gà 9 cựa ở Xuân Sơn có phải là giống gà trong truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh hay không thì không ai dám chắc, nhưng việc phát hiện sự tồn tại của loài gà này, ở vùng đất bản bộ của Vua Hùng, thì vô cùng thú vị.
Theo VTC

 Gà chín cựa mới nở được đại gia Hà thành săn lùng ráo riết

Gà chín cựa vốn được mệnh danh là “chúa gà”. Nhưng ngày nay, gà chín cựa vô cùng hiếm bởi nhiều người săn lùng đưa lên bàn nhậu với quan niệm quái gở rằng, thịt gà chín cựa có khả năng tăng cường “bản lĩnh đàn ông”.
Ngay cả ở vùng đất phát tích giống gà quý là bản Cỏi của người Dao (Xuân Sơn, Phú Thọ) ngày nay (khi xưa, nơi đây chính là vùng đất thuộc bản bộ của Vua Hùng) cũng khó mà tìm được gà chín cựa. Chủ yếu gà ở Xuân Sơn bây giờ chỉ được 6, 7 hoặc 8 cựa là đã vô cùng quý hiếm. Những chú gà con mới sinh ra cũng chủ yếu chỉ có 6,7 cựa.
Không ít đại gia Hà thành đã phát giá lên tới hàng chục triệu mấy năm nay mà vẫn chưa có được con gà 9 chín cựa hoàn chỉnh.
Gà chín cựa vốn được mệnh danh là “chúa gà”. Nhưng ngày nay, gà chín cựa vô cùng hiếm bởi nhiều người săn lùng đưa lên bàn nhậu với quan niệm quái gở rằng, thịt gà chín cựa có khả năng tăng cường “bản lĩnh đàn ông”.

Theo GDVN

 Săn lùng loài "chúa gà" chín cựa ở rừng Xuân Sơn

Bao nhiêu năm nay, người dân sống ở Xuân Sơn (Tân Sơn - Phú Thọ) vẫn sống bằng một suy nghĩ rất đơn giản về loại gà chín cựa duy nhất ở Việt Nam. Họ cho rằng, loài gà đó cũng chỉ như bao loại gà khác, chẳng có gì đặc biệt. Và rồi, khi những đại gia giàu có săn lùng ráo riết loại gà này, người dân nơi đây đã không tiếc thương và tận diệt một cách tàn bạo loài gà quý này.
Thời gian trôi qua, loài gà chín cựa quý hiếm và ly kỳ như trong truyền thuyết ở rừng Xuân Sơn cứ mất dần, mất mòn bởi sự ngây thơ của người dân bản xứ. Cho đến bây giờ, tiếng gáy oai hùng của loài gà này đã tắt hẳn ở vùng núi hoang sơ huyền bí này.
Truyền thuyết gà chín cựa
Người Dao sống ở rừng Xuân Sơn vô cùng coi trọng ngày lập tịch (lễ công nhận sự trưởng thành của người con trai). Khi đến ngày này, dù gia đình có nghèo khó khốn cùng đến đâu thì cũng phải chuẩn bị đủ 20 con gà chín cựa để hành lễ. Trong suy nghĩ của người Dao, những con gà chín cựa tượng trưng cho sức mạnh và sự linh thiêng.
Trong đời sống của người Dao bản địa gà nhiều cựa khi ấy gắn rất chặt với đời sống tâm linh. Không phải con gà nào cũng đủ 9 cựa, có thể 7 hay 8, nhưng những con gà nhiều cựa luôn mang một giá trị tâm linh rất lớn. Nếu như gia đình nào có được con gà có đủ chín cựa trong nhà, đồng nghĩa với việc sẽ có được một một địa vị khá cao trong cộng đồng, và con gà đó sẽ được gọi là "chúa".
Trong quan niệm của người Dao, loại gà chín cựa được tôn sùng một cách tuyệt đối. Họ coi những con gà chín cựa là con của thần rừng, thần núi. Trong tâm khảm của mỗi người Dao, họ luôn mang một hình ảnh rất đẹp về loài gà "thần" bay ra từ núi rừng để sống với con người. Họ ví đuôi của con gà dài, cong vút hùng vĩ và tràn trề sức mạnh như dòng thác Kẹm. Những con gà khi đã đủ chín cựa đều là loài gà trống sống lâu năm, mào đỏ và dài như hoa chuối trong rừng vào dịp tháng 6. Sáng sớm, gà chúa nhảy lên ngọn đồi cao đón nắng mà cất tiếng. Tiếng gáy vang xa, kiêu hùng, độc tôn và ngạo nghễ.
Với những chú gà trống, có nhiều cựa, người Dao thường ví những người đàn ông tràn đầy sức mạnh chiến đấu. Những con gà này thường rất hiếu chiến, nếu gặp gà lạ đi qua, chúng lập tức lao vào đánh cho tơi bời. Những lúc đánh nhau, những chú gà nhiều cựa nhìn rất hung tợn, lông, mào đều dựng đứng, nhiều còn gà khác chỉ cần nhìn vào phong thái đó đã quay đầu chạy thục mạng.
Những người đầu tiên vào sống ở rừng Xuân Sơn mãi khắc ghi hình ảnh của loài gà đặc biệt. Chúng chỉ bé như gà ri, lông đuôi dài và sặc sỡ như loài công phượng. Nhưng đặc biệt nhất là đôi chân của chúng, to và rất nhiều cựa. Người Dao gọi chúng là gà chúa còn những người ở miền xuôi lên thì thường coi chúng như một loài gia cầm quái dị, hiếm có.
Nhưng khi rừng Xuân Sơn được biết đến nhiều hơn, người miền xuôi cũng lên sống ngày một đông đúc thì loài gà quý hiếm, nhiều cựa cũng bị lụi tàn theo thời gian. Chúng trở thành một món đặc sản của vùng rừng núi cuối dãy Hoàng Liên Sơn. Chúng chết dần, chết mòn trên những bàn nhậu.
Loài gà vốn là hiện thân của sức mạnh theo quan niệm của người Dao đỏ bỗng chốc trở thành một món nhậu khoái khẩu. Chúng trở thành một phần không thể thiếu trong những bàn tiệc ở khu vực này. Giá của loài gà chúa, nhiều cựa cũng vì đó được tăng lên một cách ghê gớm. Nhiều tiền, người dân nơi đây chẳng thèm tiếc thương loài gà quý, mang nhiều giá trị tinh thần, họ tuyệt diệt chúng một cách tàn nhẫn. Cũng bởi vì đó, bây giờ khi tìm lên khu vực rừng Xuân Sơn, để tìm gặp loài chúa gà quá thật không dễ, có hay chăng nếu gặp được cũng còn do… nhân duyên của từng người.
Truy tìm hình ảnh loài chúa gà
Trong căn nhà tối hẹp, ông Lý Phúc Lâm, xóm Quẩy (Tân Sơn - Phú Thọ), vẫn còn giữ nguyên những ký ức sâu đậm về hình ảnh của loài chúa gà. Trong tâm trí người đàn ông này, loài gà nhiều cựa vẫn còn giữ được nguyên vẹn những giá trị tinh thần lớn lao.
Kéo một hơi thuốc thật sâu, mắt ông lờ đờ và miệng nhả ra làn khói trắng xuyên thủng cả không gian u ám trong căn nhà. Ảnh sáng của bếp lửa lập lòe, lên xuống bất thường, không gian trĩu nặng và yên ắng, thi thoảng người đàn ông này lại cố nghếch tai thật cao như muốn tìm kiềm một âm thanh nào đó… ông đang cố nghe xem có tiếng con gáy vang xa của chúa gà hay không…. Chẳng thấy. Đáp lại sức mong ngóng hy vọng của người đàn ông này chỉ là âm thanh rền rĩ đến não lòng của rừng đêm.
Từ gần 1 năm nay, ông Phúc đã chẳng nhìn thấy hình bóng của một con gà chín cựa đích thực nào nữa. Chúng đã biến mất một cách chóng vánh. Với người Dao, họ đã truyền nhau những câu chuyện rằng loài chúa gà bỏ họ bay về trời. Loài gà vốn là hiện thân của sức mạnh, sự linh thiêng và mang nhiều truyền thuyết đã biến mất. Người Dao chẳng biết vì sao chúa gà lại bỏ họ đi… Vào vựa gà Xuân Sơn bây giờ có đốt đuốc, đỏ đèn thì cũng không thể kiếm đâu ra một "ông gà thiêng" đúng nghĩa.
Mắt đăm đăm nhìn vào khoảng không tối u ám phía trước, ông Lâm, mắt buồn rượi, chao nghiêng cốc rượu, giọng chua chát, nói như trách cứ, năm ngoái, nhà mình cũng còn một chúa gà. Nhưng bây giờ cũng chẳng còn nữa. Nó mất rồi, mình cố giữ nhưng tự nhiên nó biến mất. Chắc có người bắt trộm nó… Ông Lâm buồn lắm, chúa gà vốn là niềm tự hào của ông và gia đình bấy lâu nay đã chẳng còn. Ông khắc khoải, nhập nhoạng nhớ về những hình ảnh của chúa gà. Đôi lúc, đôi tai của ông lại vẳng lên tiếng gáy của nó. Nhưng đó chỉ là những ký ức, những âm thanh, hình ảnh trước kia… Ông cay nghiệt khẳng định rằng, ở bản Cỏi bây giờ, gà 8 cựa cũng chỉ còn một con, huống chi là gà 9 chín cựa.
Giờ đây, ở khu rừng Xuân Sơn, số nhà có được loài gà nhiều cựa chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay. Gia đình nhà ông Ba Mạnh, người xóm Lấp, được người dân trong vùng truyền miệng nhau rằng trong nhà người đàn ông này vẫn còn một chúa gà. Miệng ông cười nói rổn rảng, khuôn mặt vui vẻ khi có khách lạ tới thăm và hỏi xem chân gà quý. Chẳng chút ngại ngần, ông lội phăm phăm qua suối, chạy ra những bãi đất gập ghềnh để đuổi gà.
Giống gà nhiều cựa vốn rất giỏi bay nên để bắt được chúng không phải là chuyện đơn giản. Mất chừng nửa giờ đánh vật với "dị thú", ông Ba xách ngược được cặp chân gà cho khách ngắm. Không sai gì so với những câu chuyện được nghe trước kia, con gà của ông mắt sáng quắc, không hoảng ngay cả khi bị giữ chặt. Mào đỏ tươi như máu, đuôi cong vút tựa cầu vồng và rất mảnh. Riêng cặp chân thì to, chắc và mọc đều 4 cựa mỗi bên. Mỗi cựa dài, ngắn khác nhau, mọc nối theo hàng. Đặc biệt, cựa trên cùng hoàn toàn chỉ là sừng, cong vút như lưỡi câu liêm hay nanh lợn độc.
Nhìn con gà đầy vẻ oai hùng của mình, ông Ba hồ hởi kể về chuyện tháng trước có người dưới xuôi lên hỏi mua con gà với giá 2 triệu. Lúc đó ông đã thẳng thừng từ chối vì cả bản chỉ còn nó để gây giống, bán rồi họ lại làm thịt, vậy là mất hết. Ông Ba cũng khẳng định chắc nịch rằng, dù người miền xuôi có trả giá cao đến đâu ông cũng chẳng bán chúa gà.
Trong suy nghĩ đơn giản của người đàn ông này, loài chúa gà này mang rất nhiều giá trị tinh thần. Nếu bảo rằng, nếu bán nó đi, chúa gà chết hết thì khi xuống suối vàng ông biết nói thế nào với tổ tiên của mình. Tính đến nay, cả bản Cỏi chỉ sót lại chừng chục con gà nhiều cựa. Nhưng một điều đau đớn hơn đó chính là những hậu duệ của người Dao giờ chẳng còn lưu luyến nhiều với những huyền tích về loài gà quý hiếm nữa.
Người miền xuôi bây giờ cứ kéo nhau lũ lượt lên khu rừng Xuân Sơn để lùng sục loài gà quý hiếm này. Giá của chúng luôn gấp đôi, gấp ba so với những loài gà bình thường. Càng nhiều cựa, giá gà càng cao. Với những con gà có từ 7 cựa trở lên thì giá là tiền triệu. Nhiều khách còn muốn thỏa mãn ý nguyện mua cả ổ trứng mang về ấp.
Và rồi, những con gà nhiều cựa vẫn được người ta tôn sùng gọi là chúa trở thành nạn nhân của thú ăn uống thời thượng. Gà nhiều cựa bị vặt lông, cắt cổ, trừng trừng mắt nhìn thực khách bên bàn lẩu nghi ngút khói. Gà chúa và đoàn tướng tùy tùng cứ dần dần biến mất…. Một điều đặc biệt nữa là việc nhân giống loài gà nhiều cựa này vô cùng khó khăn. Cứ mang chúng đưa đi xa thì lại không sống nổi.
Loài gà chúa ở Xuân Sơn giờ chỉ còn trong hoài ức của người dân. Những người bản địa sống ở nơi đây cũng chỉ biết xót thương cho loài gà quý hiếm. Những câu chuyện về loài chúa gà cũng chẳng nhiều, nó vụn vặt, chẳng đâu đâu vào đâu. Và bây giờ, khi nói về vấn đề bảo tồn loài gà quý hiếm, những người dân ở nơi đây lại truyền miệng nhau về câu chuyện của một lão nông, một mình phát cây trong thung lũng sâu làm một bãi cách ly cho chúa gà. Cũng thật lạ chăng, giữa vùng núi sâu rừng thẳm, cày cào nhiều vô kể nhưng chúng chẳng dám động đến đám hậu duệ của chúa gà. Ngày ngày, đoàn tùy tướng của chúa gà Xuân Sơn vẫn kéo nhau vào rừng kiếm ăn, không chịu đi chung với đám gà nhà cùng nuôi ở đó…
CAND Portal

 

 Tân Sơn triển khai mô hình nuôi gà 9 cựa

Gà chín cựa là giống gà quý lưu truyền từ trong truyền thuyết Hùng Vương, nay được người Mông xã Xuân Sơn (Tân Sơn- Phú Thọ) nuôi và giữ giống. Biết giống gà này chỉ nuôi được trên địa bàn rừng núi, khu vực sinh sống của người Mông, vừa qua huyện Tân Sơn đã triển khai nuôi giống gà quý này tại khu vực xã Xuân Sơn.
 Theo trạm khuyến nông huyện Tân Sơn, mô hình nuôi gà 9 cựa được thí điểm tại xóm Dù và xóm Cỏi xã Xuân Sơn, nơi sản sinh ra giống gà này. Với lợi thế gần núi rừng nguyên sinh, khí hậu mát, xa trung tâm nên thuận lợi cho giống gà quý sinh trưởng và phát triển.
 Đối tượng tham gia mô hình, dự án là các gia đình nông dân người Mông, Mường khu vực hai bản vùng cao nói trên. Khi tham gia dự án, mỗi gia đình được hỗ trợ làm chuồng hợp vệ sinh và 5 triệu đồng mua giống, thức ăn, thuốc thú y. Ông Hà Đức Vinh (dân tộc Mường) ở xóm Dù cho biết, nhờ tham gia mô hình mà gia đình ông đã biết chăm sóc gà hợp vệ sinh, phòng chống dịch bệnh để đảm bảo gà phát triển bình thường. Riêng năm 2011, gia đình ông đã bán được trên 30 kg gà nhiều cựa, cho thu nhập gần 7 triệu đồng. Hiệu quả của mô hình là giúp người dân học tập và có ý thức bảo tồn loài gà quý hiếm của địa phương, đồng thời phát triển kinh tế gia đình nhờ nuôi gà.
 Đây là giống gà chân có móng nhọn, khỏe, có nhiều cựa. Thịt loại gà này bổ dưỡng, săn chắc và thơm hơn thịt gà thường. Nhưng qua nhiều lần thử nghiệm, tuy sống hoang dã và ít cần chăm sóc nhưng giống gà quý này chỉ ưa khí hậu và địa bàn khu vực các bản vùng cao của xã Xuân Sơn. Chỉ có khoanh nuôi thì giống gà này mới không bị lai tạo bởi giống gà thường.
 Theo lãnh đạo địa phương xã Xuân Sơn thì gà nhiều cựa là giống gà quý của đồng bào dân tộc nơi đây. Trước kia với tập quán nuôi thả tạm bợ, chưa quy hoạch nên việc giữ giống gà này còn nhiều bất cập, bị thoái hóa dần. Hiện tại, gà nhiều cựa được nuôi theo mô hình, có vốn đầu tư, quy hoạch chi tiết và gắn với việc bảo tồn khu rừng quốc gia Xuân Sơn, với việc phát triển tiềm năng du lịch địa phương thì giống gà quý nhiều cựa ở đây có cơ hội được bảo tồn và quảng bá.
 
Theo ông Bàn Xuân Lâm chủ tịch UBND xã Xuân Sơn, nông dân ở đây nuôi gà nhiều cựa theo dự án và gắn với phát triển du lịch có thể vươn lên làm giàu. Họ có thể bán cho khách du lịch từ 200-250 ngàn đồng/kg gà cựa. Ông Lâm cho biết thêm, trong thời gian tới, xã sẽ tranh thủ các dự án để nhân rộng mô hình nuôi và bảo tồn giống gà nhiều cựa trên địa bàn xã nhằm vừa bảo tồn, vừa giúp cho người nông dân vươn lên thoát nghèo.